Ustawa z 19 lipca 2019 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia zatorów płatniczych (Dz. U. poz. 1649) wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2020 r. Wyjątkiem jest tutaj wchodzący w życie z dniem 31.12.2019 r. art. 11 ustawy zmieniającej, który wprowadza zmiany w ustawie z 22 czerwca 2016 r. – Prawo zamówień publicznych oraz niektórych innych ustaw.
Wprowadzany akt prawny zgodnie z zamysłem Ministerstwa Przedsiębiorczości i Technologii ma ograniczać istnienie zjawiska określanego jako zatory płatnicze, uderzającego w płynność finansową przedsiębiorstw, niejednokrotnie prowadząc do poważnych konsekwencji gospodarczych. W realizacji tego celu przyjęto pakiet środków, do których zaliczają się przede wszystkim:
Dokonanie zmian w tak szerokim zakresie regulacji wymagało od ustawodawcy wprowadzenia ustawy wielosektorowej, działającej w wielu innych aktach prawnych. Stąd też, ustawa o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia zatorów płatniczych wprowadza zmiany m.in. w Kodeksie postępowania cywilnego, ustawie o PIT, ustawie o CIT, ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, Ordynacji Podatkowej, Prawie Bankowym, ustawie o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów uzyskiwanych przez osoby fizyczne czy tez bardzo istotnej w kontekście przedmiotowej regulacji – ustawie z 8 marca 2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych.
W kontekście terminów płatności należy zaznaczyć, że na mocy zmian wprowadzanych art. 10 ustawy zmieniającej termin zapłaty określony w umowie nie może przekraczać 60 dni, liczonych od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi, jeżeli dłużnikiem zobowiązanym do zapłaty za towary lub usługi jest duży przedsiębiorca, a wierzycielem jest mikroprzedsiębiorca, mały przedsiębiorca albo średni przedsiębiorca. W przypadku gdy strony ustalą harmonogram spełnienia świadczenia pieniężnego w częściach, termin ten stosuje się do zapłaty każdej części świadczenia pieniężnego. Jest to odstępstwo od zasady ustanowionej w art. 7 ust. 2 ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych. Jak wskazuje jej znowelizowane brzmienie termin zapłaty określony w umowie nie może przekraczać 60 dni, liczonych od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi, chyba że strony w umowie wyraźnie ustalą inaczej i pod warunkiem że ustalenie to nie jest rażąco nieuczciwe wobec wierzyciela, z wyłączeniem ust. 2a. Wskazane powyżej odstępstwo dotyczy jednak tzw. transakcji asymetrycznych tj. takich, w których przedsiębiorca duży dokonuje transakcji z podmiotem niebędącym przedsiębiorcą dużym.
Jednocześnie, znowelizowane regulacje wprowadzają nowy termin płatności w transakcjach z podmiotami publicznymi. Zgodnie z art. 8 ust. 2 ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych termin zapłaty określony w umowie nie może przekraczać 30 dni, liczonych od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi, a w transakcjach handlowych, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny będący podmiotem leczniczym, termin ten nie może przekraczać 60 dni. W przypadku gdy strony ustalą harmonogram spełnienia świadczenia pieniężnego w częściach, termin ten stosuje się do zapłaty każdej części świadczenia pieniężnego.
Z uwagi na posługiwanie się przez ustawodawcę szeregiem pojęć odnoszących się do przedsiębiorców, należy wskazać, że pojęcia mikroprzedsiębiorcy, małego przedsiębiorcy oraz średniego przedsiębiorcy są to – odpowiednio mikroprzedsiębiorca, mały przedsiębiorca i średni przedsiębiorca w rozumieniu załącznika I do rozporządzenia Komisji (UE) nr 651/2014 z dnia 17 czerwca 2014 r. uznającego niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i art. 108 Traktatu (Dz. Urz. UE L 187 z 26.06.2014, str. 1, z późn. zm.
Podsumowując zmiany w problematyce terminów warto dodać, że zgodnie z zasadą określoną w art. 11a na dłużniku spoczywa ciężar dowodu, że termin zapłaty dłuższy niż 60 dni, liczonych od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi, albo liczonych zgodnie z art. 7 ust. 4 lub art. 9 ust. 2, nie jest rażąco nieuczciwy wobec wierzyciela.
Najistotniejszą podatkowo zmianą wprowadzaną ustawą ograniczającą zatory płatnicze jest wprowadzenie na grunt podatków dochodowych znanego w podatku od towarów i usług rozwiązania „ulgi na złe długi”. W ogólnym zarysie jest mechanizm ten umożliwia z jednej strony pomniejszenie przez wierzyciela podstawy opodatkowania o kwotę wierzytelności, jeżeli wierzytelność ta nie została uregulowana lub zbyta w jakiejkolwiek formie w ciągu 90 dni od dnia upływu terminu jej płatności określonego w umowie lub na fakturze (tzw. złe długi), zaś z drugiej strony – obliguje dłużnika do doliczenia do podstawy opodatkowania kwoty nieuregulowanego zobowiązania, jeżeli zobowiązanie nie zostało uregulowane w terminie 90 dni od dnia upływu terminu płatności określonego w fakturze (rachunku) lub umowie. Ustawodawca wprowadzając to rozwiązanie nadał wierzycielowi możliwość pomniejszenia podatku, należy jednak zaznaczyć, że po stronie dłużnika wprowadzono obowiązek doliczenia nieuregulowanego zobowiązania.
Tożsame rozwiązania odnośnie tzw. złych długów wprowadzono na gruncie podatku dochodowego od osób fizycznych oraz podatku dochodowego od osób prawnych. Z uwagi na charakterystykę spółki przywołane zostaną przepisy odnoszące się do podatników CIT. Zgodnie z art. 18f ust. 9 ustawy o CIT przepisy o uldze mają zastosowanie wyłącznie do wierzytelności lub zobowiązań, odpowiednio o zapłatę lub do zapłaty, świadczeń pieniężnych, wynikających z transakcji handlowych, jeżeli z tytułu tych transakcji przynajmniej u jednej ze stron określa się przychody lub koszty uzyskania przychodów, bez względu na termin ich ujęcia w tych przychodach lub kosztach uzyskania przychodów. Korekty dokonuje się jednak pod warunkiem, że do dnia złożenia zeznania podatkowego wierzytelność nie została uregulowana lub zbyta. Odpowiednio przepisy odnoszą się do korekty wykonywanej przez dłużnika.
Przechodząc do meritum stosowania ulgi na złe długi, jak stwierdza art. 18f ust. 1, podstawa opodatkowania ustalona zgodnie z art. 18 lub art. 24d ust. 3 oraz po uprzednim odliczeniu kwot określonych w art. 18d:
1) może być zmniejszona o zaliczaną do przychodów należnych wartość wierzytelności o zapłatę świadczenia pieniężnego w rozumieniu art. 4 pkt 1a ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom, która nie została uregulowana lub zbyta, przy czym zmniejszenia dokonuje się w zeznaniu podatkowym składanym za rok podatkowy, w którym upłynęło 90 dni od dnia upływu terminu zapłaty określonego na fakturze (rachunku) lub w umowie;
2) podlega zwiększeniu o zaliczaną do kosztów uzyskania przychodów wartość zobowiązania do zapłaty świadczenia pieniężnego w rozumieniu art. 4 pkt 1a ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom, które nie zostało uregulowane, przy czym zwiększenia dokonuje się w zeznaniu podatkowym składanym za rok podatkowy, w którym upłynęło 90 dni od dnia upływu terminu zapłaty określonego na fakturze (rachunku) lub w umowie.
Odpowiednio przepis powyższy, w sposób określony w art. 18f ust. 2 odnosi się do pomniejszania i powiększania poniesionej straty. Przywołany w przepisach okres 90 dni, liczy się począwszy od pierwszego dnia następującego po określonym na fakturze (rachunku) lub w umowie upływie terminu do uregulowania zobowiązania.
Należy jednoznacznie zaznaczyć, że na mocy art. 18f ust.10 przepisy ust. 1 i 2 stosuje się w przypadku, gdy spełnione są łącznie następujące warunki:
1) dłużnik na ostatni dzień miesiąca poprzedzającego dzień złożenia zeznania podatkowego nie jest w trakcie postępowania restrukturyzacyjnego, postępowania upadłościowego lub w trakcie likwidacji;
2) od daty wystawienia faktury (rachunku) lub zawarcia umowy dokumentującej wierzytelność nie upłynęły 2 lata, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym została wystawiona faktura (rachunek) lub została zawarta umowa, a w przypadku gdy rok kalendarzowy, w którym wystawiono fakturę (rachunek), jest inny niż rok kalendarzowy, w którym zawarto umowę – gdy nie upłynęły 2 lata, licząc od końca roku kalendarzowego późniejszej z tych czynności;
3) transakcja handlowa zawarta jest w ramach działalności wierzyciela oraz działalności dłużnika,z których dochody podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Przepisy o „uldze na złe długi” są obwarowane także innymi restrykcjami. Wspomnieć w tym miejscu należy, że jak wskazuje ust. 13 przywołanego artykułu wierzytelności, o których mowa w ust. 1 i 2, nie podlegają odliczeniu od podstawy opodatkowania ani nie zwiększają straty, jeżeli zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów na podstawie innych przepisów ustawy, w tym poprzez rezerwy lub odpisy.
Rozstrzygając, które płatności mogą korzystać z powyższego mechanizmu należy uwzględnić regulacje art. 16 i 17 ustawy zmieniającej. Przepisy ustawy o CIT, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, mają zastosowanie do transakcji handlowych w rozumieniu ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, w przypadku których termin zapłaty upływa po dniu 31 grudnia 2019 r. przy czym w przypadku podatników, których rok podatkowy jest inny niż rok kalendarzowy, i rozpocznie się przed dniem 1 stycznia 2020 r., przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą mają zastosowanie począwszy od roku podatkowego rozpoczynającego się po dniu 31 grudnia 2019 r., w odniesieniu do transakcji handlowych, w przypadku których termin zapłaty upływa po dniu 31 grudnia 2019 r.
Wspomniane powyżej zostały także obowiązki sprawozdawcze związane z praktykami płatniczymi poszczególnych podmiotów. Obowiązek raportowania wprowadza nowy art. 13a z ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych. Obliguje on do składania ministrowi właściwemu do spraw gospodarczych sprawozdań podmioty wskazane w art. 27b. ust. 2 ustawy o CIT. Zakresem podmiotowym przywołany artykuł obejmuje jedynie: podatkowe grupy kapitałowe, bez względu na wysokość osiągniętych przychodów oraz podatników innych niż podatkowe grupy kapitałowe, u których wartość przychodu uzyskana w roku podatkowym, o którym mowa w ust. 1, przekroczyła równowartość 50 mln euro przeliczonych na złote według średniego kursu euro ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski w ostatnim dniu roboczym roku kalendarzowego poprzedzającego rok podania indywidualnych danych podatników do publicznej wiadomości. Stąd też wniosek, że obowiązek sprawozdawczy w tym przedmiocie będzie odnosił się wąskiego grona dużych podatników.
W wypadku realizacji przesłanek wskazanych powyżej, Kierownicy podmiotów, o których mowa w art. 27b ust. 2 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych, przekazują, drogą elektroniczną, ministrowi właściwemu do spraw gospodarki, w terminie do dnia 31 stycznia każdego roku, sprawozdanie o stosowanych przez te podmioty w poprzednim roku kalendarzowym terminach zapłaty w transakcjach handlowych.
Warto podkreślić, że za kierownika podmiotu, o którym mowa w art. 27b ust. 2 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych, uznaje się członka zarządu lub innego organu zarządzającego tego podmiotu, a jeżeli organ ten jest wieloosobowy – członków tego organu.
Sprawozdanie przesyłane ministrowi, zawiera następujące dane dotyczące podmiotu, o którym mowa w art. 27b ust. 2 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych:
1) firmę (nazwę) i numer identyfikacji podatkowej;
2) wartość świadczeń pieniężnych otrzymanych w poprzednim roku kalendarzowym w terminie:
a) nieprzekraczającym 30 dni,
b) od 31 do 60 dni,
c) od 61 do 120 dni,
d) przekraczającym 120 dni
– od dnia wystawienia faktury lub rachunku potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi;
3) wartość świadczeń pieniężnych spełnionych w poprzednim roku kalendarzowym w terminie:
a) nieprzekraczającym 30 dni,
b) od 31 do 60 dni,
c) od 61 do 120 dni,
d) przekraczającym 120 dni
– od dnia wystawienia faktury lub rachunku potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi;
4) wartość świadczeń pieniężnych nieotrzymanych w poprzednim roku kalendarzowym w terminie określonym w umowie oraz udział procentowy tych świadczeń w całkowitej wartości świadczeń pieniężnych należnych temu podmiotowi w tym roku;
5) wartość świadczeń pieniężnych niespełnionych w poprzednim roku kalendarzowym w terminie określonym w umowie oraz udział procentowy tych świadczeń w całkowitej wartości świadczeń pieniężnych, do których spełnienia zobowiązany jest ten podmiot w tym roku.
Sprawozdanie zawierające powyższe dane jest przekazywane ministrowi właściwemu do spraw gospodarki przy użyciu formularzy elektronicznych udostępnianych w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie podmiotowej urzędu obsługującego tego ministra lub za pośrednictwem elektronicznej platformy usług administracji publicznej w rozumieniu art. 3 pkt 13 ustawy z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne (Dz. U. z 2019 r. poz. 700, 730, 848 i 1590). Minister właściwy do spraw gospodarki, w przypadku powzięcia podejrzenia, że sprawozdanie, o którym mowa w art. 13a ust. 1, zawiera nierzetelne lub nieprawdziwe informacje, przekazuje informację o takim podejrzeniu Prezesowi Urzędu. W toku dalszego postępowania Prezes UOKiK może nałożyć karę finansową na podmiot, u którego zostaną stwierdzone nieprawidłowości opisane w ustawie.
Reasumując powyższe, wraz 1 stycznia podmioty gospodarcze zyskają szereg instrumentów chroniących wierzyciela transakcji handlowych. Należy jednak mieć na uwadze kompleksowość oraz duży stopień złożoności wprowadzanych regulacji, który wymaga od Spółki weryfikacji obowiązków np. w zakresie sprawozdań z praktyk płatniczych czy też stosowania mechanizmu ulgi na złe długi. Generalną konkluzją płynącą z nowowprowadzonej ustawy jest znaczna poprawa sytuacji wierzyciela w płaszczyźnie cywilistycznej oraz podatkowej.