6 lutego 2023 r. Prezydent podpisał ustawę o fundacji rodzinnej. Jest to całkiem nowy podmiot w polskim prawie. Konsultacje w tej sprawie przeprowadzono już jesienią 2019 r. (Zielona księga fundacji rodzinnej).
Istotą fundacji rodzinnej jest gromadzenie rodzinnego majątku i utrzymanie go przez wiele pokoleń. Fundacja rodzinna będzie więc odpowiadać za zarządzanie majątkiem firmy rodzinnej oraz zabezpieczenie majątkowe grupy osób wskazanej przez fundatora (najczęściej będą to członkowie rodziny fundatora). Konstrukcja ta ułatwić ma także sukcesję firmy rodzinnej — fundacja rodzinna ustanowiona w testamencie będzie mogła być spadkobiercą.
Fundacja rodzinna jest osobą prawną, której fundator przekaże określone aktywa. Fundatorem może być tylko osoba fizyczna (lub więcej takich osób, także niespokrewnionych). Działa ona na podstawie ustawy oraz statutu sporządzonego w formie aktu notarialnego. Ustanowić ją będzie można aktem założycielskim lub testamentem w formie aktu notarialnego.
Zgodnie z ustawą celem jej działania jest gromadzenie i zarządzanie mieniem w interesie beneficjentów oraz spełnianie na ich rzecz świadczeń w postaci środków pieniężnych, rzeczy lub praw (np. na pokrycie kosztów utrzymania lub kształcenia beneficjenta, a w przypadku beneficjenta będącego organizacją pożytku publicznego w postaci fundacji czy stowarzyszenia – na wsparcie ich działalności). Beneficjent będzie mógł także otrzymać składniki mienia fundacji po jej rozwiązaniu. Warto zaznaczyć, że beneficjentem może być również fundator. Szczegółowe cele fundacji powinny zostać opisane przez fundatora w statucie.
Fundacja rodzinna może prowadzić działalność gospodarczą tylko w zakresie wskazanym w art. 5 ustawy, tj. m.in. w zakresie:
Z chwilą sporządzenia aktu założycielskiego albo ogłoszenia testamentu powstanie fundacja rodzinna w organizacji. Następnie w ciągu 6 miesięcy powinna zostać zgłoszona do rejestru fundacji rodzinnych Niedopełnienie tego obowiązku lub wydanie przez sąd postanowienia (prawomocnego) odmawiającego zarejestrowania fundacji będzie skutkowało rozwiązaniem fundacji rodzinnej w organizacji z mocy prawa. Fundacja rodzinna nabędzie osobowość prawną dopiero z chwilą wpisu do rejestru fundacji rodzinnych prowadzonego przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim.
Mienie początkowe na pokrycie funduszu założycielskiego fundacji musi wynieść co najmniej 100 tys. zł, a zobowiązanym do jego wniesienia przed zarejestrowaniem fundacji (lub w ciągu 2 lat od wpisania fundacji do rejestru w przypadku ustanowienia jej w testamencie) jest fundator.
Organem zarządzającym fundacji jest zarząd (jedno- lub wieloosobowy), a fakultatywnym organem będzie rada nadzorcza (obligatoryjna powyżej 25 beneficjentów).
Fundacja rodzinna będzie ponosić odpowiedzialność solidarną z fundatorem za jego zobowiązania powstałe przed ustanowieniem fundacji rodzinnej. Będzie też mogła odpowiadać za obowiązki alimentacyjne fundatora powstałe zarówno przed, jak i po ustanowieniu fundacji rodzinnej, jeśli egzekucja z jego majątku będzie bezskuteczna. Roszczenia osób wobec fundatora z tytułu obowiązku alimentacyjnego będą zaspokajane w pierwszej kolejności.
Wprowadzenie regulacji o fundacjach rodzinnych wiąże się ze zmianami w trzech ustawach podatkowych.
W ustawie o podatku od spadków i darowizn wprowadzone zostanie wyłączenie z opodatkowania nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych przez beneficjentów z tytułu świadczenia z fundacji rodzinnej oraz stanowiących mienie otrzymane w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej albo fundacji rodzinnej w organizacji. Zatem podstawowy cel fundacji rodzinnej jest wyłączony z opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn.
W ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych wprowadza się kolejne zwolnienie przedmiotowe, zgodnie z którym wolna od podatku dochodowego będzie część przychodów z tytułu otrzymania lub pozostawienia do dyspozycji świadczenia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.
Zwolnienie to przysługuje w części odpowiadającej proporcji, w jakiej mienie wniesione do fundacji przypada na fundatora (mienie wniesione przez małżonka, zstępnych, wstępnych lub rodzeństwo fundatora uważa się za wniesione przez fundatora). Część ta będzie jednak podlegała zwolnieniu tylko w dwóch przypadkach:
— gdy przychód uzyskał fundator albo osoba będąca w stosunku do fundatora osobą, o której mowa w art. 4a ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn (z tzw. „grupy 0”, czyli przykładowo małżonka, zstępnych, rodzeństwa) w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej lub
— gdy przychód uzyskał beneficjent fundacji rodzinnej, jeżeli beneficjentem jest fundator albo osoba będąca w stosunku do fundatora osobą z „grupy 0”.
W pozostałym zakresie obowiązuje stawka podatku ryczałtowego w wysokości 15%, a więc bez pomniejszania przychodu o koszty jego uzyskania.
W ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych wprowadza się nowe zwolnienie podmiotowe, które dotyczy fundacji rodzinnej.
Oznacza to, że wyposażanie fundacji rodzinnej przez fundatora w majątek nie będzie rodziło dla niej żadnych obowiązków na tle CIT. Dodatkowo, przychody uzyskiwane z działalności gospodarczej w zakresie wskazanym w ustawie o fundacji również, co do zasady, nie będą podlegały opodatkowaniu CIT.
Jednak to zwolnienie nie ma zastosowania do przychodów z budynków ani do świadczeń pośrednio lub bezpośrednio przekazanych lub pozostawionych do dyspozycji przez fundację rodzinną na rzecz beneficjenta lub fundatora (będącego beneficjentem) oraz od mienia przekazanego w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej. Opodatkowanie tych czynności będzie wynosiło 15% podstawy opodatkowania (czyli przychodu odpowiadającego wartości przekazywanego świadczenia lub mienia).
W przypadku prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie wykraczającym poza ten wskazany w ustawie o fundacji rodzinnej, stawka CIT wynosi aż 25% podstawy opodatkowania.
Ustawa wejdzie w życie po 3 miesiącach od dnia ogłoszenia. Z wprowadzanymi zmianami warto odpowiednio wcześniej się zapoznać i rozważyć utworzenie fundacji rodzinnej np. w celu zagwarantowania stabilności sukcesyjnej dla swojej firmy.
Z uwagi na całkiem nową materię tej regulacji oraz jej skomplikowanie, dla zapewnienia skutecznego utworzenia fundacji rodzinnej konieczne może okazać się wsparcie profesjonalnego pełnomocnika.