W niniejszym artykule chcemy przedstawić stanowisko prezentowane w orzecznictwie dotyczącym podatkowego „sankcjonowania” uczestnictwa podatników w schemacie karuzelowym, odwołujące się do tzw. koncepcji należytej staranności podatnika przy doborze kontrahentów. Zakłada ona, iż w ramach walki z przestępczością podatkową organy mogą odmówić podatnikowi prawa do odliczenia VAT z faktur wystawionych przez oszusta wyłącznie wówczas, gdy podatnik wiedział lub powinien był wiedzieć, że transakcja wiąże się z oszustwem podatkowym. Jeżeli zatem podatnik nie miał świadomości, że bierze udział w procederze przestępczym, oraz przy zrealizowaniu czynności weryfikacyjnych, jakich można było od niego wymagać w danych okolicznościach, a także przy zastosowaniu wiedzy profesjonalisty nie mógł on przewidzieć, iż transakcja wiąże się z wyłudzeniem, prawo do odliczenia powinno zostać zachowane.
W drodze przykładu wskazać można w tym miejscu na wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 22 października 2015 r., C 277/14. W przedmiotowym orzeczeniu wskazano, iż walka z nadużyciami podatkowymi nie może odbywać się kosztem uczciwych uczestników obrotu gospodarczego. Prawo do odliczenia nie będzie przysługiwać podatnikowi, który przy dokonywaniu transakcji z nieuczciwym kontrahentem nie dochował należytej staranności, okoliczność ta nie może jednak stanowić podstawy do nakładania na podatników dodatkowych obowiązków weryfikacyjnych, do wypełnienia których nie obligują ich przepisy prawa – „nawet jeśli taki podatnik, gdy posiada informacje pozwalające podejrzewać istnienie nieprawidłowości lub przestępstwa, może być zobowiązany do uzyskania informacji o podmiocie, od którego zamierza nabyć towary lub usługi, aby upewnić się co do jego wiarygodności, to jednak organy podatkowe nie mogą w sposób generalny wymagać, żeby podatnik ten badał, czy wystawca faktury za towary lub usługi, których odliczenie ma dotyczyć, dysponuje danymi towarami i jest w stanie je dostarczyć oraz czy wywiązuje się z obowiązku złożenia deklaracji i zapłaty podatku VAT, w celu upewnienia się, że podmioty działające na wcześniejszych etapach obrotu nie dopuszczają się nieprawidłowości lub przestępstwa, albo żeby podatnik ten posiadał potwierdzające to dokumenty”. Podsumowując swoje rozważania, Trybunał zakwestionował prawidłowość przepisów krajowych, odmawiających podatnikom prawa do odliczenia podatku z faktur dokumentujących faktyczne zdarzenia gospodarcze tylko z powodu niemożności ustalenia prawdziwego dostawcy świadczenia. Możliwość pozbawienia podatnika prawa do odliczenia VAT istniałaby natomiast jedynie w przypadku, gdy organy podatkowe lub sądowe byłyby w stanie dowieść „w świetle obiektywnych przesłanek i bez wymagania od podatnika ustaleń, do których nie jest on zobowiązany, że ów podatnik wiedział lub powinien był wiedzieć, iż rzeczona dostawa wiązała się z przestępstwem w zakresie podatku VAT(…)”.
Nie sposób nie wskazać w tym miejscu, iż organy podatkowe wykładają przesłankę należytej staranności o wiele bardziej rygorystycznie niż TSUE, niejednokrotnie rozliczając podatników post factum z braku podjęcia określonych czynności weryfikacyjnych, których w rzeczywistości podatnik nie byłby w stanie zrealizować. Niemniej jednak, podjęcie przez podatnika przed realizacją konkretnych transakcji pewnych czynności weryfikacyjnych zwiększy skuteczność jego obrony w przypadku ewentualnej kontroli podatkowej.
Przepisy ustawy o podatku od towarów i usług nie zawierają legalnego zbioru czynności weryfikacyjnych, jakie podjąć powinien rzetelny podatnik w celu prawidłowego rozliczenia dokonanych transakcji. Pomocny tutaj może być dorobek orzecznictwa sądowego, w ramach którego, na płaszczyźnie konkretnych stanów faktycznych, sformułowano pewne zalecenia w tym zakresie (por. wyrok NSA z dnia 19.11.2013r., sygn. I FSK 1610/12; wyrok WSA w Rzeszowie z dnia 7.11.2013r., sygn. I SA/Rz 838/13; wyrok WSA w Gliwicach z dnia 12.06.2013r., sygn. III SA/Gl 568/13).
Warto też zauważyć, że w roku 2018 Ministerstwo Finansów opublikowało tzw. Metodykę w zakresie oceny dochowania należytej staranności przez nabywców towarów w transakcjach krajowych. Dokument ten w założeniu stanowić miał wsparcie dla podatników przy opracowywaniu procedur weryfikacyjnych – w praktyce jednak często jest on traktowany przez organy podatkowe jako swoisty poradnik odnośnie tego jak kwestionować dochowanie należytej staranności przez podatnika w podatkowych sprawach karuzelowych.
W załączeniu do przedmiotowej wiadomości przesyłamy fragment prezentacji szkoleniowej dotyczącej zagadnień weryfikacji kontrahentów, a także ww. Metodykę wydaną przez Ministerstwo Finansów.
Zaznaczenia wymaga, iż podstawę dla sformułowania konkretnej procedury stanowić powinny nie tylko stanowiska sądów administracyjnych, czy zalecenia Metodyki Ministerstwa Finansów, ale również specyfika konkretnej branży oraz doświadczenie zawodowe podatnika.
Przykładowo, prócz weryfikacji aktualności numeru identyfikacji podatkowej kontrahenta, można w tym miejscu wspomnieć o możliwości sprawdzenia jego „renomy”, poprzez pozyskanie informacji od innych przedsiębiorców działających w określonej branży. Konieczne zdaje się także pozyskanie informacji na temat miejsca prowadzenia działalności przez kontrahenta, jego zasobów kadrowych oraz materialnych. Warto również zwracać uwagę na osoby zawierające umowy w imieniu nowych partnerów handlowych – mając na uwadze częste przypadki podszywania się przestępców pod istniejące już podmioty gospodarcze, wskazane jest także potwierdzanie uprawnień przedstawiciela do reprezentacji konkretnej spółki.
Przykładowe metody weryfikacyjne:
Małopolski Instytut Studiów Podatkowych oferuje Państwu wsparcie odnośnie prowadzonych przez Państwa sporów podatkowych, jak również pomoc w zakresie minimalizacji ryzyk podatkowych i pozapodatkowych związanych z prowadzoną działalnością.
Dla realizacji ww. celów możemy zaproponować Państwu:
W razie dodatkowych pytań prosimy o kontakt.