Jednostki, które stosują porównawczy rachunek zysków i strat spotykają się z pojęciem „zmiana stanu produktów”, którą znajdziemy w pozycji A.II rachunku zysków i strat.
Zmiana stanu produktów jest odzwierciedleniem kosztów, które nie wpływają na wynik finansowy bieżącego okresu sprawozdawczego, gdyż:
– zostały przeniesione do rozliczenia w czasie (czynne lub bierne rozliczenia międzyokresowe),
– dotyczą wytworzonych a niesprzedanych wyrobów gotowych,
– dotyczą produkcji w toku.
Najczęściej zmiana stanu produktów wystąpi w jednostkach produkcyjnych, natomiast w jednostkach usługowych bądź handlowych zmiana stanu produktów wystąpi tylko wówczas, gdy koszty dotyczące okresu dłuższego niż sprawozdawczy zostaną przeniesione do rozliczenia w kolejnych okresach.
Zmiana stanu produktów związana jest z funkcjonowaniem tzw. „zamkniętego kręgu kosztów”, który tworzą:
Gdy saldo konta 490 jest równe sumie zmiany stanu rozliczeń międzyokresowych kosztów oraz zmianie stanu produktów gotowych, półproduktów i produkcji w toku, mamy wówczas do czynienia z zamkniętym kręgiem kosztów.
Bardzo często zdarza się sytuacja, w której krąg kosztów może zostać zaburzony. Ma to miejsce w przypadku, gdy koszty układu rodzajowego (zespół 4) nie przekształcają się w koszt własny sprzedaży, ale w pozostałe koszty operacyjne, straty nadzwyczajne czy też zostaną zakwalifikowane jako składniki aktywów. Będzie to miało miejsce w sytuacji:
Aby zapewnić „uszczelnienie” kręgu kosztowego w powyższych sytuacjach, pomocniczo stosuje się dwa dodatkowe konta: 790 „Obroty wewnętrzne” oraz 791 „Koszty obrotów wewnętrznych”, na których bieżąco ewidencjonuje się koszty wychodzące lub wchodzące do kręgu kosztów.
Dokonanie zapisów, które uszczelniają krąg kosztów jest bardzo ważne ze względu na to, że to właśnie saldo konta 490 jest wykazane w wariancie porównawczym rachunku zysków i strat, które wpływa na wynik finansowy jednostki.